Fyrning - ...og hvað svo?

Umræðan um kvótakerfið einkennist af hagsmunapoti og því að menn eru að reyna að rugla fólk í rýminu.  Menn segja: "Þetta er óréttlátt kerfi vegna þess að það fá ekki allir að veiða sem vilja veiða." Þess vegna finnst sumum skynsamlegt að ríkið leysi til sín þessar veiðiheimildir en eins og þú virðist fólk ekki spyrja hvað eigi að gera svo.  Fólk vill "gagnsæjar reglur sem byggjast ekki eingöngu á því hverjir hafa mesta peninga.".

Upphaf kerfisins má rekja til þess að í lok áttunda áratugarins þá voru skipin að verða svo stór og öflug að þau gátu auðveldlega veitt allan fiskinn í sjónum á tiltölulega skömmum tíma.  Þá var ljóst að ekki gátu allir veitt jafn mikið og þeir vildu veiða.  Sumir myndu þurfa að hætta rekstri og snúa sér að öðru.  Spurningin var hvernig ætti að fara að þessu sem öllum var ljóst að yrði mjög sársaukafullt ferli um allt land og gæti haft gríðarleg áhrif á heilu byggðarlögin.

Leiðirnar voru í grundvallaratriðum tvær: 

a) Stjórnmálamennirnir myndu dreifa hinum takmörkuðu auðlindum sem í boði væru á milli manna á grundvelli einhverra reglna sem klárt er að öllum sem ekki fengju nóg að eigin mati þætti ósanngjarnar (eins og er tilfellið í dag) hversu gagnsæjar sem þær væru .

b) Láta markaðinn sjá um skiptinguna.  Sá sem fengi hæsta framlegð úr hverju kílói af fiski gæti keypt veiðiheimildir af þeim sem fengi lakari framlegð og sæi hag sínum betur borgið með því að selja kvótann en eiga hann.  Þannig myndu veiðiheimildirnar smám saman safnast á hendur þeirra sem gætu látið þær skila þjóðarbúinu mestum arði.  Hinir yrðu að snúa sér að öðru.  Á sama hátt og í dæmi a) þykir þeim þetta ósanngjarnt sem ekki fá að veiða eins mikið og þeir vilja.  Í núverandi kerfi er hámark þannig að einn aðili má hámark eiga eitthvað í kringum 10% af kvótanum til að tryggja dreifingu.  Það dregur vissulega úr heildarábatanum en einhvers staðar verður að draga línuna og það er mikilvægt að t.d. 1-2 aðilar geti ekki eignast allan kvótann.

TILFÆRSLA Á KVÓTA

Það er mikilvægt að það sé á hreinu að við erum alltaf að tala um ákveðið tiltekið magn af fiski þannig að ef kíló er flutt milli staða þá missir einhver vinnuna á einum stað um leið og annar fær vinnu á öðrum sama í hvaða kerfi það er. 

ÖNNUR KERFI 

Þetta þýðir að þegar búið er til kerfi við hliðina á hinu kerfinu, t.d. byggðarkvóti, þá er verið að taka vinnu frá einum, stjórnmálamennirnir seilast ofan í krukkuna og rétta Gunnu og Gunnari vinnu sem Jón og Jóna höfðu áður.  Það þýðir að Jón og Jóna eru fúl í stað Gunnu og Gunnars áður.  Það er nefnilega ekki til kerfi sem allir eru sáttir við og það er ekki til neitt gagnsætt kerfi sem hægt er að nota.

Á að deila þessu út miðað við íbúafjölda?  Þá fær höfuðborgarsvæðið 70% kvótans auk þess sem Egilstaðir fá mesta kvóta á Austfjörðum og Selfoss og Hveragerði stóran hluta kvóta Sunnlendinga.  Er það eðlilegt?  Það er gagnsætt.

Á að setja skilyrði um að það sé höfn á staðnum?  Þá fara öll sveitarfélög í þá vinnu að byggja upp svakalegar hafnir hvort sem þörf er á þeim eða ekki.

Á að miða við landað tonn í tiltekinni höfn?  Þá fara skip sem eru að veiðum sunnan við land að sigla til Vopnafjarðar eða Raufarhafnar með fiskinn sem kostar mikið í tíma, mannafla, eldsneyti og öðru auk þess sem það er óumhverfisvænt út frá t.d. olíunotkun og óþarfa skipaumferð.  Auk þess verður fiskurinn eldri þegar hann kemst á markað og því fæst lægra verð fyrir hann.

Réttlátt kerfi er ekki til.  Núverandi kerfi er það réttlátasta sem til er þótt erfitt sé.

ÞAÐ SEM MÁ BREYTA 

Hins vegar er full ástæða til að skoða atriði eins og kvótaleigu og það að einhverjir sem ekki eiga skip eigi kvóta en noti hann ekki sjálfir.  Það er engin ástæða til þess að viðkomandi geti átt kvóta og full ástæða til að breyta þeim reglum.  Ég hef hins vegar ekki næga þekkingu á einstökum "smærri" þættum kerfisins til að geta útlistað það svo eitthvað vit sé í.

STOFNARNIR 

Ástæða þess að stofnarnir eru ekki nægilega stórir er ekki sú hvernig kökunni er skipt heldur að ákveðið er að hafa hana of stóra.  Næstum allir sjávarútvegsráðherrar í gegnum tíðina hafa ákveðið að veiða meira en Hafró leggur til.  Aðrar ástæður geta verið brottkast, ofveiði á átu (t.d. loðnu) og fleiri þættir.  Það hvort fyrirtæki A eða fyrirtæki B veiðir tiltekinn fisk hefur ekki áhrif á stofnstærð.  Þar er verið að rugla í umræðunni.

 AÐ LOKUM

Ég hef engra beinna hagsmuna að gæta annarra en þeirra að vera Íslendingur og gera mér grein fyrir því að þetta er gríðarlega mikilvægt mál fyrir Ísland og Íslendinga og það er gríðarlega mikilvægt að þetta kerfi verði ekki eyðilagt í popúlisma.

Segja fyrningu aðför að 32 þúsund fjölskyldum

Athugasemdir

[Runólfur Jónatan Hauksson, 22.4.2009 kl. 23:22]

Þegar kvótakerfið var sett á þá virkaði það. Ef þú náðir ekki að veiða 90% af kvótanum þínum þá varstu skertur, gott mál. Skerðingin kom til endurúthlutunar á næsta fiskveiðiári. Svo var leyft að byrja að braska með kerfið. Þá fór dæmið að líta verr út. Og ekki lagaðist það þegar hægt var að veðsetja kvótann. Manni hefur skilist að í dag sé um 80% af kvótanum botn veðsettur og rúmlega það. Þetta fína kerfi sem þú talar um kemur í veg fyrir endurnýjun í þessari atvinnugrein. Nú gengur kvótinn í erfðir og nokkuð víst að þessi fáu fyrirtæki sem ~eiga~ megnið af kvóta þjóðarinnar eiga eftir að splundrast þegar kemur að þriðju kynslóðinni.

[Haraldur (IP-tala skráð) 22.4.2009 kl. 23:28]

Ég hef aldrei sett mig inn í þessi kvótamál en ég held að almenningur hafi átt erfitt með að sætta sig við hvernig kvótinn var meðhöndlaður í t.d. skilnaðar- og erfðamálum.  Maður heyrði um það rætt að börn erfðu kvóta og eiginkonur kvótakónga gengju út úr hjónaböndum með kvóta.  Það er erfitt að sjá sanngirnina í því að sonur útgerðareiganda sem aldrei hefur stigið fæti um borð í skip erfi hluta af einni dýrmætustu auðlind íslendinga á meðan sonur þinn og sonur minn fá ekki neitt.  Eins hlýtur fólk að setja spurningamerki við það að einhver sem varla þekkir muninn á steinbít og ufsa sé allt í einu orðinn umfangsmikill kvótaeigandi vegna þess að viðkomandi giftist einhverjum og skildi við viðkomandi. Ég geri mér grein fyrir því að þetta eru kannski engin aðalatriði en þetta samt grefur undan trúverðugleika ef rétt er.

[Sigurður Viktor Úlfarsson, 23.4.2009 kl. 10:54]

Það virðast allir sammála því að þeir sem ekki eiga skip hafi ekkert við kvóta að gera.  Því er eðlilegt að viðkomandi selji kvótann innan einhvers tilskilins tíma annars afskrifist hann að hluta eða öllu leyti.  Þetta er allt annað en fyrningarleiðin og það að stjórnmálamennirnir fái að úthluta kvótanum (sem í raunveruleikanum þýðir dreifa honum til vina sinna).

Ef sonur einhvers erfir kvóta þá er það vegna þess að foreldrar hans keyptu kvóta fyrir peningana sína sem þeir hefðu annars notað í eitthvað annað.  Ef ég kaupi hús þá erfa börnin mín húsið.  Ef ég kaupi kvóta þá erfa þau kvótann.  Það er eðlilegt.  Séu þau ekkert í útgerð vísa ég í efri málsgreinina.

Mér finnst ekkert óeðlilegt að hægt sé að veðsetja kvótann.  Það ætti að auðvelda nýjum aðilum að kaupa sér kvóta og hefja útgerð.  Síðan ef þeir fara á hausinn þá missa þeir kvótann til bankans.  Banki er ekki útgerð og ætti því að vera skyldugur til að setja kvótann á markað og selja hann þar innan tilskilins tíma annars afskrifist hann.

[Haraldur (IP-tala skráð) 23.4.2009 kl. 13:11]

Ég vil taka fram að ég þekki afskaplega lítið til þessa kerfis og hef því spurningar auk athugasemda.

Það sem ég var að vísa til í sambandi við erfða og skilnaðarmál eru úthlutaðar aflaheimidlir, ekki heimildir sem eru keyptar á síðari árum. Ég sé í fréttinni sem fylgir greinninni að í dag standi bara 10% eftir af úthlutuðum aflaheimildum en 90% hafi gengið kaupum og sölum. Var þá verið að úthluta til réttra aðila í byrjun? Margir þeir sem fengu kvóta upphaflega seldu hann fljótlega og lifa góðu lífi það sem eftir er ævinnar.  Svona tölur eins og 32000 heimili hljómar svona svolítið eins og leikur að tölum. Það er í þessu eins og öðru að auðurinn safnast á hendur sárafárra einstaklinga og það er venjulega þetta 1% sem á um eða yfir 50% af verðmætunum. Langflestir eru með óverulega hagsmuni tengdan þessum kvóta.

Hvernig var staðið að innleiðingu kvótakerfisins eins og við þekkjum það í dag þ.e. hverjir úthlutuðu kvótanum og til hverra. Voru það stjórnmálamennirnir sem þú ekki treystir eða voru það einhverjir aðrir?

Varðandi veðsetningar þá er það ekkert skrítið að þjóð sem hefur lent í þeim hremmingum sem við íslendingar höfum lent í sé hrædd við allar þessar veðsetningar. Þjóðin á gríðarlega mikið undir fiskveiðum og höfum eðlilega áhyggjur af því hverjir eignist kvótann etc. og því þurfa reglur varðandi veðsetningar að vera vel ígrundaðar. Ekki viljum við missa þessa dýrmætu aðulind í hendur aðila sem sjá málið ekki í samhengi við þjóðarhagsmuni.  Svo finnst mér spurning hvort rétt sé að líta á fiskistofna í íslenskri landhelgi sem fasteign en það er önnur saga.

[Sigurður Viktor Úlfarsson, 24.4.2009 kl. 11:40]

Það hvort staðið var rétt eða rangt að útdeilingunni fyrir 25 árum síðan er sagnfræði en ekki það sem skiptir máli í dag þar sem 90% kvótans er nú í eigu einhverra annarra sem hafa keypt hann dýrum dómum.

Það er hámark á kvótanum að eitt fyrirtæki má ekki eiga meira en einhvers staðar í kringum 10% til að tryggja dreifða eignaraðild.

Hvað veðsetningarnar áhrærir þá þarf að setja reglur um að þeir sem ekki eiga skip í rekstri hafi 6-12 mánuði til að selja kvótann til einhverra sem eiga skip í rekstri.  Síðan mætti segja að ef eigendur kvótans ná ekki að veiða 90% kvótans að meðaltali á 3-4 árum þá þurfi þeir að selja hann líka.  Þannig væri búið að tryggja töluvert framboð á kvóta á markaði sem gæfi nýliðum möguleika á að koma inn í greinina.  Einnig tryggði eðlilegt framboð eðlilegt verð.